Inventarisatie van antifonaria bewaard in Vlaanderen
B-AVna-ms-IV-412 f. 1r © Alamire Digital Lab
Vlaanderen was in de middeleeuwen één van de dichtstbevolkte en meest geletterde regio’s van Europa, rijk aan abdijen, begijnhoven, conventen en kloosters. Deze religieuze instellingen hebben gedurende eeuwen het gregoriaans gecultiveerd en zichzelf en anderen van muziekhandschriften voorzien. Alhoewel vele codices verloren zijn gegaan, blijft het corpus aan Vlaamse gregoriaanse manuscripten dat vandaag in bibliotheken in binnen- en buitenland wordt bewaard, zowel kwantitatief als kwalitatief indrukwekkend. Ondanks de rijkdom aan materiaal ontbreekt het echter aan een goed overzicht van de gregoriaanse handschriften in Vlaanderen.
Via de inventarisatie van de handgeschreven antifonaria tot 1800 wordt getracht aan deze lacune te remediëren. Antifonaria zijn boeken die het gregoriaans voor het officie of getijdengebed bevatten. Op basis van hun repertoire vormen deze omvangrijke bronnen een bijzonder representatieve graadmeter voor de bijdrage van de regio aan het gregoriaans. Het project heeft tot doel het gregoriaans erfgoed in Vlaanderen een sterkere en internationale uitstraling te geven. Zowel voor, tijdens als na de bloeiperiode van de Vlaamse polyfonie bleef het gregoriaans immers als een constante aanwezig in het Vlaamse muziekleven en leverde het een belangrijke bijdrage tot het repertoire dat op Europese schaal weerklank vond.
Met de steun van de Vlaamse Gemeenschap en in samenwerking met verschillende partners (CEMPER, Universiteitsbibliotheek Gent, lokale archieven en bibliotheken, ...) worden deze handschriften via inventarisatie, publicaties, lezingen, concerten en een tentoonstelling ontsloten voor zowel specialisten in de musicologie en de archief- en bibliotheeksector, als voor het ruimere cultureel geïnteresseerde publiek.
Met Brepols Publishers (Turnhout) werd een akkoord gesloten voor het publiceren van een reeks wetenschappelijke catalogi van antifonaria, waarvan de eerste drie delen de in Vlaanderen bewaarde manuscripten in kaart zullen brengen. Hierbij worden de internationaal gangbare standaarden voor het ontsluiten van handschriften gehanteerd.
In 2015 verscheen het eerste deel dat de beschrijvingen bevat van manuscripten in Averbode, Tongeren, Gent, Geel en Dendermonde. Het tweede volume zal de manuscripten uit Affligem, Bilzen, Bornem, Grimbergen, Hasselt, Kortrijk, Mechelen, Heverlee, Tongerlo en Westmalle ontsluiten. De publicatie was voorzien voor 2020, maar kende vertraging door de pandemie. De digitalisering met het ADL van de handschriften uit het norbertinessenklooster van Gempe, die in de Abdij van Park worden bewaard en bij dit project aansluiten, is begin 2020 geïntensiveerd.